Оқушының қозғалыс режимі

Адам ағзасының маңызды табиғи қажеттіліктерінің бірі-мотор белсенділігі немесе қозғалыс. Ол адам ағзасының құрылымы мен функцияларын құрайды. Адамның ұзақ эволюциялық дамуы барысында оның мотор функциялары мен ішкі ағзалардың қызметі арасында тығыз байланыс дамыды. Адамның өсуі мен дамуы кезеңінде қозғалыс ағзадағы зат алмасу мен энергияны ынталандырады, жүрек пен тыныс алу қызметін, сондай-ақ адамның үнемі өзгеріп тұратын қоршаған орта жағдайларына бейімделуінде маңызды рөл атқаратын кейбір басқа органдардың қызметін жақсартады. Балалар мен жасөспірімдердің үлкен қозғалғыштығы олардың миына жағымды әсер етеді, ақыл-ой белсенділігінің дамуына ықпал етеді. Бұл әсіресе балалар мен жасөспірімдерде, баланың белсенді физиологиялық және психологиялық дамуы кезінде өте маңызды. Алайда, соңғы жылдары мектепте және үйде оқу жүктемесінің жоғары болуына және басқа да себептерге байланысты оқушылардың көпшілігінде күн тәртібінде тапшылық, қозғалыс белсенділігінің жеткіліксіздігі байқалады.

Гигиенистердің зерттеулері көрсеткендей, күндізгі уақыттың 82-85% - ына дейін студенттердің көпшілігі статикалық күйде (отыру).

Тіпті кіші мектеп оқушыларында еркін қозғалыс белсенділігі (серуендеу, ойындар) тәулік уақытының тек 16-19% – ын алады, олардың тек 1-3% – ы дене тәрбиесінің ұйымдастырылған түрлеріне келеді. Мектепке қабылданған балалардың жалпы қозғалыс белсенділігі 50% - ға төмендейді, төменгі сыныптардан жоғары сыныптарға дейін төмендейді.

Әсіресе қыста оқушылардың моторикасы аз.

ЖЕТКІЛІКСІЗ САЛДАРЫ

ҚОЗҒАЛЫС БЕЛСЕНДІЛІГІ

Мотор белсенділігінің жеткіліксіздігі, оқушылардың физикалық белсенділігі олардың өсіп келе жатқан ағзасына әсіресе зиянды. Бұл гипотензия деп аталады (әлсіреу немесе баяулау), бұл оқушының денесінде бірқатар елеулі өзгерістер тудыруы мүмкін, көптеген органдар мен жүйелердің функционалды белсенділігінің төмендеуіне әкеледі:
Жүрек - тамыр жүйесінің жеткіліксіздігі байқалады: жүрек бұлшықетінің күші мен оның мөлшері азаяды, қан айналымы нашарлайды, қан қысымы төмендейді, жүрек бұлшықеті мен тамырлардың тонусы әлсірейді, тамырларда қан тоқырайды, тіндерді оттегімен қамтамасыз ету нашарлайды (гипоксия).
Тыныс алу нашарлайды, тыныс алу қозғалысының амплитудасы төмендейді, өкпенің өмірлік қабілеті төмендейді, тыныс алу дамиды.
Бұлшықет күші, жұмыс қабілеттілігі, дененің төзімділігі төмендейді, майлы тіндердің қабаттары пайда болады, қалып пен қимылдарды үйлестіру бұзылады, буындар қозғалуды тоқтатады, тірек-қимыл жүйесінің барлық тіндері зақымдай бастайды: байламдар қатайып, бұлшықеттер жиырылу қабілетін жоғалтады, буындардың гиалинді шеміршектері жұқарып, сүйекпен ауыстырылады, сүйектер механикалық беріктігін жоғалтады, яғни тірек - қимыл жүйесі тез қартаяды.
Ас қорыту жүйесінің нашарлауы байқалады, тамақтың кешігуі байқалады, бұл іш қатуға әкеледі.
Метаболизм бұзылады, метаболизм процестерінің қарқындылығы мен жылдамдығы төмендейді (ақуыздар, майлар, көмірсулар, су мен тұздар балансының бұзылуы), дене салмағы артады.
Ақыл-ой қабілеті төмендейді, зейін, есте сақтау, ойлау және басқа психикалық процестер нашарлайды, ұйқы бұзылады, эмоционалды қозу және стресске бейімділік жоғарылайды.
Репродуктивті қабілет төмендейді, жамбас органдарында тоқырау ықтималдығы артады, жыныстық жетілудің бұзылуы, әйелдерде ұрықтың пайда болу қиындықтары.
Сезім мүшелерінің, әсіресе визуалды анализатор мен вестибулярлық аппараттың жағдайы нашарлайды, бұлшықет сезімталдығы төмендейді, қимылдарды үйлестіру нашарлайды.
Жүйке жүйесінің жасушалық метаболизм процестерін бақылауы төмендейді, бұл иммунитеттің төмендеуіне және әртүрлі ауруларға төзімділікке әкеледі.
Күн ішінде шаршау, летаргия, әл-ауқат, шаршау жоғарылайды.
ҚОЗҒАЛТҚЫШ НЕДЕН ТҰРАДЫ

ОҚУШЫ РЕЖИМІ

Ешбір дәрі адамның моторикасын алмастыра алмайды, ал медицина жеткілікті қозғалмайтын денені қорғамайды.

Ұзақ уақытқа созылған психикалық жұмыс кезінде мектеп оқушыларында пайда болатын жағымсыз салдарды бейтараптандырудың жалғыз мүмкіндігі - мектептен белсенді демалу, ұйымдастырылған физикалық белсенділік, күнделікті өмірде қозғалыс режимін сақтау.

Оқушының мотор режимі негізінен мыналардан тұрады:

таңғы физикалық жаттығу;
мектеп ауысуларындағы, дене шынықтыру сабақтарындағы ашық ойындар;
үйірмелер мен спорт секцияларындағы сабақтар;
ұйықтар алдында серуендеу;
демалыс күндеріндегі белсенді демалыс;
дене шынықтыру және спортпен шұғылдану.
Сабақта және сабақтан тыс уақытта оқушылардың моторикасын ұйымдастыру жүйесіне әртүрлі формалар, құралдар мен әдістер кіруі керек:

Сабақтарға дейін гимнастика. Гимнастиканың ұзақтығы балалардың жасына байланысты. Бастауыш мектепке ұсынылатын уақыт – 7-8 минут, қалған 9-10 минут.
Гимнастика ашық ауада немесе жақсы желдетілуі керек демалыс орындарында жақсы жасалады. Сыныптарда гимнастика жасамау керек.

Гимнастикаға арналған жаттығулар иық белдеуінің бұлшық еттерінің қатысуымен таңдалады (махи, қол мен бастың айналуы), арқа (бірнеше бағытта иілу), аяқтар (скваттар, секірулер). Күш жаттығулары мен күрделі үйлестіру қолайсыз.

Сабақтарға дейін Гимнастика міндетті түрде мұғалімдердің басшылығымен өткізіледі (дене шынықтыру мұғалімдері, жаттықтырушы, жаттығу терапиясы маманы, кезекші мұғалім).

Дене шынықтыру минуттары. Сабақ барысында 1-1, 5 минут ішінде орындалатын дене жаттығулары кешенінен (2-4 жаттығу) тұрады. 1-4 сыныптарға арналған жаттығулар жиынтығы, әдетте, 2-3 жаттығудан, 5-8 және 9-11 3-4 жаттығудан тұрады.
Сауықтыру үзілістері (тыныс алу гимнастикасы, көзге арналған гимнастика, массаж және өзін-өзі массаж). Сауықтыру үзілісіне физикалық жаттығулар ғана емес, сонымен қатар саусақ жаттығулары, тыныс алу жаттығулары, офтальмологиялық зерттеулер, психологиялық жаттығулар кіруі мүмкін.
Динамикалық өзгеріс (жылжымалы өзгеріс). Ол көбінесе ашық ауада ересектердің бақылауымен екінші сабақтан кейін (үлкен үзілісте) 30 минут бойы, қажетті қозғалыс әрекетімен кемінде 25 минут жүргізіледі.
Егер ауа-райы жағдайлары мүмкіндік бермесе, онда динамикалық өзгерісті жақсы желдетілетін бөлмеде (спорт залы, дәліз және т.б.) жасауға болады.

Динамикалық өзгерістің мазмұны әр түрлі болуы керек: ашық ойындар, эстафеталық ойындар, спорттық жаттығулар, балалардың тәуелсіз ойындары.

Сабақтан тыс уақытта бала зияткерлік және физикалық белсенділікті мектептегі режимді көшіру арқылы ауыстыруы керек: сабақ - үзіліс-сабақ-үзіліс. Қозғалыс минуты - 5-10 минут: отыру, итеру, арқанмен секіру, қолды сермеу, йога гимнастикасының элементтері және т. б.

ПАЙДАЛЫ ӘСЕРІ.

ДЕНСАУЛЫҚҚА БЕЛСЕНДІЛІК

Жаттығу ас қорыту органдарының жақсы жұмысына ықпал етеді, тамақтың қорытылуына және сіңуіне көмектеседі, бауыр мен бүйректің белсенділігін арттырады, эндокриндік бездердің жұмысын жақсартады: жас ағзаның өсуі мен дамуында үлкен рөл атқаратын қалқанша безі, жыныс бездері, бүйрек үсті бездері.
Физикалық белсенділіктің әсерінен жүрек соғу жиілігі артады, жүрек бұлшықеті күшейеді, жүректің негізгі тамырларына қан шығуы артады. Қанайналым жүйесін үнемі жаттықтыру оның функционалды жетілуіне әкеледі.
Жаттығу ағзаның оттегіне деген қажеттілігін арттырады, нәтижесінде өкпенің "өмірлік қабілеті" артады, кеуде қуысының қозғалғыштығы жақсарады, бұл тыныс алу органдарының ауруларының алдын алуға көмектеседі.
Жаттығу сонымен қатар жағымды эмоциялар, сергектік тудырады, жақсы көңіл-күй қалыптастырады, сондықтан дене шынықтыру мен спорттың "дәмін" білетін адам үнемі жаттығуларға ұмтылады.
Денедегі физикалық белсенділіктің және "отыратын" мектептің және басқа іс – әрекеттің пропорционалды үйлесімі, оқушының күн тәртібін дұрыс ұйымдастыру-бұл жақсы өнімділікке, оқу материалын сәтті игеруге ғана емес, сонымен қатар жастардың салауатты және белсенді өмір салтына деген қажеттілігін дамытады, бұл олардың одан әрі табысты өміріне және ұзақ белсенді өміріне жағымды әсер етеді.